رضا صادقیان کارشناس اقتصادی:تکیه به کلمات بی‌معنا و غیرقابل لمس در اقتصاد
توفیق اقتصادی:اقتصاد دانش مدیریت منابع محدود برای تحقق اهداف نامحدود است، مهم‌تر آنکه اقتصاد متکی به اعداد، ارقام و محاسبات است.
زمانی که درباره اقتصاد سخن می‌گوییم امکان شرح شرایط گذشته، امروز و آینده در حوزه‌های مختلف از جمله تورم، نقدینگی، اشتغال، رفاه اجتماعی، خدمات درمانی، بیمه کارکنان، تولید نفت‌خام، صادرات و واردات کالاهای صنعتی، رشد اقتصادی، بررسی شرایط صندوق‌های بازنشستگی و جذب مستقیم سرمایه‌گذاری خارجی با توجه به عددها و شاخص‌های مشخص ممکن است.
بنابراین در اقتصاد جای خیال‌پردازی و تکیه به گفتارهای سلیقه‌ای و دست یازیدن به «اما»، «اگر»، «امیدواریم»، «تلاش می‌کنیم»، «ما می‌توانیم» و عبارت‌های دیگر نیست.
برای اینکه فهم بهتری از وضعیت خودمان در اقتصاد داشته باشیم و بدانیم در کجای آن ایستاده‌ایم، نیاز است برخی اعداد را برای مرتبه‌ای دیگر بازخوانی کنیم. بررسی «گزارش سرمایه‌گذاری جهانی» که به صورت سالانه توسط سازمان ملل تهیه و منتشر می‌شود ما را با تصویری واقعی‌تر از امنیت اقتصاد کشورها و جذب «سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» که به اختصار در متون اقتصادی FDI عنوان می‌شود، روبه‌رو می‌کند.
واقعیت آنکه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را می‌توان به عنوان یک شاخص تاثیرگذار که متاثر از عامل‌های دیگر از جمله احساس فساد، امنیت سرمایه‌گذاری، ریسک سرمایه‌گذاری و… است در اقتصاد به شمار آورد.
این گزارش به ما می‌گوید در طول یک دهه گذشته کدام یک از کشورها موفق به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بوده‌اند. تا سال ۲۰۲۱ به ترتیب کشور ایالات‌متحده آمریکا، هلند، چین، لوکزامبورگ، انگلستان، هنگ‌کنگ، سنگاپور، ایرلند، سوئیس و آلمان به عنوان ۱۰ مقصد اول سرمایه‌گذاری خارجی بوده‌اند. این وضعیت تا سال جاری نیز ادامه دارد و تلاش برخی کشورهای دیگر به گونه‌ای بوده که ترکیب نهایی تغییر چندانی نکرده است.
مساله زمانی جالب‌تر می‌شود که متوجه شویم این ۱۰ کشور موفق به جذب ۳۹۶۲۴ میلیارد دلار سرمایه خارجی شده‌اند. به عنوان مثال کشور آمریکا طی یک دهه گذشته ۴۹۷۷ میلیارد دلار و کشور هلند با جمعیت ۱۷ میلیون نفر موفق به جذب ۴۳۳۱ میلیارد دلار شده است؛ نکته قابل توجه آنکه کشور هلند در برخی سال‌ها رتبه اول جذب سرمایه‌گذاری خارجی در جهان را داشته است.
فهم عددهای موجود در گزارش اندکی دشوار به نظر می‌رسد، خصوصا زمانی که متوجه شویم کشوری مانند قطر برای ساخت استادیوم‌های ورزشی و تاسیس زیرساخت‌های مناسب از جمله حمل‌و‌نقل عمومی، نصب تاسیسات سرمایشی و خرید ناوگان هوایی جدید برای برپایی جام جهانی ۲۰۲۲ نزدیک به ۲۱۰ میلیارد دلار هزینه کرده است!
گزارش سال ۲۰۲۳ سازمان ملل در همین زمینه حکایت از آن دارد که کشورهایی همچون آمریکا، چین، برزیل، استرالیا، کانادا، هند، سوئد، فرانسه، مکزیک و اسپانیا موفق‌تر از سایر کشورها در جذب سرمایه‌گذاری خارجی بوده‌اند. مبالغ جذب‌شده توسط این کشورها حکایت از آن دارد که کشورهایی مانند مکزیک، سوئد و اسپانیا تلاش دارند به سرمایه‌گذاری خارجی بیش از گذشته اهمیت بدهند.
فهم وضعیت اقتصادی کشور با خوانش گزارش جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای سیاستگذاران دغدغه‌مند بسیار بااهمیت است، چراکه آنان را با تصویری واقعی‌تر از دنیای امروز و خصوصا جایگاه اقتصادی ایران روبه‌رو می‌کند. آمارهای منتشرشده درباره ایران می‌گویند از سال ۱۳۶۹ تا سال ۱۴۰۲ بالاترین جذب سرمایه خارجی در سال ۱۳۹۴ و به مبلغ ۲ میلیارد دلار بوده است.
همین گزارش نشان می‌دهد در دهه هفتاد بالاترین میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی ۳۰۰ میلیون دلار بوده و خصوصا پس از اعمال تحریم‌های بین‌المللی و خروج شرکت‌های خارجی از کشور در سال ۱۳۸۶ این میزان از دو میلیارد به یکباره تنزل یافته و به عدد یک میلیارد دلار در سال می‌رسد.
چنانچه عدد کل جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی را با ارفاق‌های بسیار در نظر داشته باشیم، طی سی سال گذشته در نهایت موفق به جذب ۶۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی بوده‌ایم؛ عددی که جای بسی تامل و تدبیر برای دست یافتن به چشم‌اندازهای تعریف‌شده توسط صاحبان قدرت را طلب می‌کند.
مقایسه همین نمودار با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و کشور ترکیه حکایت از آن دارد که حتی در رقابت با همسایگان موفق به جذب سرمایه‌های ناچیزی بوده‌ایم.
در سال‌هایی که کشوری مانند ترکیه عدد ۶۰ میلیارد دلار و عربستان سعودی نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کرده‌اند، سهم ما بسیار ناچیز بوده است.
اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی زمانی قابل درک می‌شود که متوجه شویم هنگام تدوین برنامه پنجم توسعه در سال ۱۳۹۰ و براساس دیدگاه کارشناسان اقتصادی چنانچه قصد توسعه میادین نفت، گاز و توسعه پتروشیمی‌ها تا پایان سال ۱۳۹۴ را داشته باشیم، نیازمند ۱۲۰ میلیارد دلار جذب سرمایه‌گذاری خارجی هستیم.
آمارها بیان‌کننده آن است که در طول پنج سال برنامه پنجم توسعه به میزان یک‌دهم این مبلغ نیز جذب نشده است. در واقع نه‌تنها به هدف تعریف‌شده نرسیده‌ایم، بلکه نزدیک آن هم نشده‌ایم!
همچنین براساس گفته‌های وزیر نفت دولت سیزدهم چنانچه قصد توسعه عملیات اکتشاف نفت، صنایع بالادستی نفت، بازسازی و اجرای طرح‌های توسعه پالایشگاه‌ها، میادین گازی مشترک که امکان بهره‌برداری از آن فراهم شود و توسعه پتروشیمی‌ها را هدف‌گذاری کنیم نیازمند ۲۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری هستیم.
البته در میان اخبار منتشرشده می‌توانیم میزان طلب ایران از کشورهای سریلانکا، کره‌جنوبی، چین، عراق و هند را نیز محاسبه و جمع کنیم؛ عددی که دریافت آن با موانع زیادی روبه‌رو است و در مقام مقایسه با رقم ۲۸۰ میلیارد دلار فاصله‌ای غیرقابل باور دارد.
واقعیت اینکه درباره موضوعات خاص از جمله «روش‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی»، «راه‌های جذب سرمایه‌های ایرانیان خارج از کشور»، «اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی در توسعه اقتصادی» و «رویکردهای دولت برای سرمایه‌گذاری خارجی» و… به شمارگان بسیار و با بودجه دولت کنفرانس، جلسه، نشست‌های تخصصی با کارشناسان و اساتید دانشگاه برگزار شده است.
همچنین صدها مقاله علمی و پژوهشی با همین موضوعات در نشریات بسیار هم نشر یافته است، اما خروجی هیچ‌کدام از چنین گفتارهایی جز تکیه به کلمات بی‌معنا و غیرقابل لمس در اقتصاد کشور نبوده است.
